Bu tanımlardan hareketle aşağıdaki genellemeleri yapabiliriz.

1. Rehberlik bir süreçtir.

2. Rehberlik bireye yardım etme işidir.

3. Rehberlik yardımı bireye dönüktür.

4. Rehberlik bilimsel ve profesyonel bir yardımdır.

5. Rehberliğin esası bireyin kendini gerçekleştirmesine yardım etmektir.

         Psikolojik Danışmanlık Hizmetleri

       Psikolojik danışma "Bireyin karar verme ve problem çözme ihtiyaçlarını karşılayarak gelişim ve uyumunu sürdürmesine yardımcı olmak amacıyla bireyle yüzyüze kurulan psikolojik yardım ilişkisidir." (Gibson ve Mitchell, 1990) Yardımı alan kişiye "danışan", yardımı verene de "psikolojik danışman" denir.

      Alıştırma-Oryantasyon Hizmetleri

      Psikolojik danışma ve rehberlikte alıştırma-oryantasyon hizmetleri öğrencilere okulda bulunan olanakları tanıtmak amacı ile düzenlenen çalışmaları kapsar. Öğrencilere okulda bulunan olanakları ve hatta yakın çevreyi tanıtmak okul yöneticileri başta olmak üzere okuldaki tüm personeli ilgilendiren bir sorumluluktur.

      Her okul düzeyi için geçerli olmak üzere, okulu ve yakın çevreyi, okulda ve yakın çevrede bulunan olanakları iyi tanıyan ve bunları kullanan öğrencilerin daha üstün bir gelişme gösterdiği yapılan araştırmalarla da anlaşılmıştır.

1-Okulun kısa bir tarihçesi ile tanıtılması.

2-Okulun bina ve diğer fiziksel olanakları ile tanıtılması.

3-Okulun bulunduğu yakın çevrenin tanıtılması.

4-Okulda uygulanan eğilim programının tanıtılması.

5-Program-dışı eğitsel, sosyal ve kültürel etkinliklerin tanıtılması.

6-Okuldaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin ve diğer öğrenci kişilik hizmetlerinin tanıtılması.

7-Okulda uygulanan kuralların tanıtılması  

      Okulda düzenlenecek alıştırma-oryantasyon çalışmaları, etkinliğin türüne göre değişmekle birlikte, başta yeni öğrenciler olmak üzere tüm öğrencilere, yöneticilere, öğretmenlere, uzman personele ve velilere açık olmalıdır. Olanakların uygunluğu ölçüsünde okuldaki alıştırma hizmetlerinden velilerin yararlanmaları sağlanmalıdır. Velilerin, okul ve olanakları hakkında edineceği bilgiler onların çocukları ve okul ile olan ilişkilerini düzenlemede belirgin kolaylıklar getirebilir, öte yandan, okula yeni atanan yönetici, uzman ve öğretmenlerin okul ve yakın çevreyi iyi tanımaları gerekir.

      Alıştırma-oryantasyon hizmetleri de kuşkusuz diğer psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri gibi sürekli verilmelidir. Ancak özellikle okulu ve okuldaki çeşitli olanak ve kuralları tanıtma amacı ile düzenlenecek çalışmaların yoğun olarak öğretim yılı başında ve her yıl yapılması çok önemlidir.

      Alıştırma-oryantasyon amacı ile okuldaki programlar, hizmetler, etkinlikler ve kurallar hakkındaki tanıtıcı bilgileri özetleyen yazılı dokümanlar yıl içinde sürekli olarak hazırlanarak öğrencilere ve velilere dağıtılabilir.

      Oryantasyon çalışmaları öğrencilere ve velilere okuldaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerini tanıtmada ve bu hizmetlerden yararlanma yollarını göstermede büyük fırsat sağlar.Okula yeni başlayan öğrencilere, eğitim yılı başında, okulu, kurallarını, işleyişini tanıtmak, okul ve çevrede ihtiyaçlarını nasıl karşılayacakları hakkında bilgi vermek ve böylece yeni girdikleri ortama kısa sürede alışmalarına yardımcı olmak üzere yapılan çalışmalardır.

      Bireyi Tanıma Hizmetleri

      Bireyi tanımaya dönük hizmetlerdir. Bireyi tanıma amaçlı kullanılan yöntem ve tekniklerin sonucu Toplu Dosyaya kaydedilir.

      Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde bu hizmetlerden yararlanacak bireyleri türlü  yönleri ile tanıma genel olarak önemlidir. Ancak, özellikle okullarda öğrencilerin değişik yönleri ile tanınması psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin etkililiği bakımından daha da önemlidir. Bundan dolayı bireyi tanıma hizmetleri tüm psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri arasında geniş bir yer tutar.

      Bireyi Tanıma Hizmetleri ile ilgili Bazı Temel Anlayışlar :

      Psikolojik danışma ve rehberlikte bireyi tanıma hizmetleri hem duyarlı hem de teknik özellikleri olan bir hizmet grubudur. Bu gruptaki hizmetlerin düzenlenmesinde öncelikle dikkate alınması gereken hem mesleki hem de bireye saygıya dayanan ahlaki ilkeler ve anlayışlar vardır.

      Bireyi tanıma hizmetleri ile ilgili olarak şu ilkeler ve anlayışlar her yerde ve her zaman önemle benimsenmelidir:

1. Bireyleri tanımanın tek amacı ve gereği onların kendilerini tanımalarına yardımcı olmaktır. Buna göre, tanıma hizmetlerinde bireyleri tanıma sadece bir araç, onların kendi kendilerini daha iyi tanımalarına yardım ise bir araçtır. Psikolojik danışman ve rehberlik de bireyleri tanıma hizmetleri ile toplanan, ancak bireylerin kendi kişiliklerini daha iyi tanımaları ve anlamaları amacı ile kullanılmayan hiçbir bilginin önemi ve gereği yoktur. İşte, okullarda öğrenciler hakkında toplanan tüm bilgiler bu amaçla öğrencilerle mutlaka paylaşılmalı ve birlikte yorumlanmalıdır.

2. Okullarda tanıma hizmetleri tüm öğrencileri kapsamalıdır. Akademik durumu ile sosyal psikolojik uyumu ne olursa olsun, her öğrencinin kendi kapasite ve özellikleri hakkında daha çok bilgi edinmeye; böylece kendisi hakkında gerçekçi ve tutarlı bir görüş kazanmaya ihtiyacı vardır.

3. Öğrenci tanıma hizmetleri mutlaka takım halinde birlikte çalışmayı gerektirir. Bir okulda düzenlenmesi gereken tanıma çalışmaları her zaman sayısı ne olursa olsun uzman personelin altından kalkamayacağı kadar geniştir. Buna göre, okulda öğrencileri tanıma çalışmalarında; başta okul müdürü olmak üzere diğer yöneticilere ve tüm öğretmenlere önemli görevler düşer. Sözü edilen işbirliğinin sağlanması görevin dağıtılması ve hizmetin okuldaki herkes tarafından desteklenmesi için öğrencileri tanıma hizmetleri mutlaka bir programa bağlanmalıdır. Hizmetleri programlamada uzman personelin katkısı çok önemlidir. Ancak, programın sürdürülmesi için gereken öncülük okul müdürlerinden beklenir.

4. Öğrencileri tanıma hizmetleri süreklidir. Öğrenciler hakkında bilgi toplama, belirli bir sınıfa ya da yaşa özgü olmaktan çok, her sınıfla ve yaşla sürekli olarak yapılması gereken bir çalışmadır. Birey, tüm özellikleri bakımından sürekli bir değişme ve gelişme içindedir. Bu değişme ve gelişme okul yıllarında çok daha hızlıdır Böyle olduğuna göre, her yaşta ve her sınıfta öğrenci hakkında sürekli olarak toplanan bilgilerin bir arada ele alınması ile ancak onun hakkında geçerli ve doğru bir görünüm elde edebilir. Aksi halde belirli dönemlerde toplanmış sınırlı bilgiler sadece o dönem için geçerli olabileceğinden, bu tür sınırlı bilgilere dayanarak öğrencilerin kendi kendilerini tanımalarına yardım etme çabaları son derece yanıltıcı olabilir.

5. Tanıma hizmetleri ile bireyler hakkında  toplanan bilgiler objektif, geçerli ve güvenilir olmalıdır.   Bunun için, bireyler hakkında bilgi toplamada kişisel kanı, görüş ve tutumların ötesinde objektif, geçerli ve güvenilir niteliklere sahip bazı psikolojik ölçme araçları kullanmak gerekir. Psikolojik danışma ve rehberlikte bireyleri tanıma amacı ile kullanılabilecek çeşitli teknikler ve psikolojik ölçme araçları vardır. Ancak, çeşitli tekniklerin ve araçların geliştirilip kullanılması, bu konuda yeterince uzmanlaşmayı ve bir mesleki hazırlığı gerektirir. Bir psikolojik ölçme aracının objektif, geçerli ve güvenilir olması doğrudan doğruya o aracın kullanılma amacı ile ilgilidir. Her yerde, her zaman ve her koşulda eksiksiz olarak objektif, geçerli, güvenilir ve kullanışlı bir teknik ya da psikolojik ölçme aracı düşünülemez. O halde esas olan, amaca en uygun bir teknik ya da aracı seçmek veya yeniden geliştirebilmektir. Okullarda rehberlik ve psikolojik danışma uzmanları, tanıma amacı ile kullanılabilecek ya da  yeniden geliştirilebilecek teknikler, araçlar ve bunların özellikleri hakkında çeşitli kaynaklardan yararlanarak mesleki hazırlıklarını geliştirmek ve kendilerini yenilemek için her çabayı göstermelidir. Uzmanlar bu araçları elinde bulunduran kuruluşlardan ve özellikle Rehberlik Araştırma Merkezlerinden hem araç hem de uzmanlık yardımı sağlamaya çalışmalıdır. Öte yandan, amaçlar iyice belirlendikten sonra bu amaçlara uygun olarak, özellikle test-dışı psikolojik ölçme araçlarından bazıları okullarda uzmanlar tarafından geliştirilebilir. Önemli olan seçilen ya da geliştirilen psikolojik ölçme aracının özelliklerinin ve sınırlılıklarının iyi bilinmesi ve belirlenen amaca uygun olmasıdır.

6.  Bireyleri tanıma hizmetlerinde kullanılan psikolojik ölçme araçlarından elde edilen sonuçları çok dikkatle kullanmak gerekir. Böylece bu araçların sınırlılıklarından gelebilecek sakıncalar da en alt düzeyde tutulabilir. Buna göre, bireyin herhangi bir özelliği hakkında çeşitli zamanlarda değişik araçlar kullanmadan, tek bir uygulamaya dayanarak asla genel bir sonuç çıkarmaya gidilmemelidir. Tanıma hizmetlerinde bireyler hakkında toplanan bilgiler onları şu ya da bu grup içine sokarak sınıflama ve etiketleme amacı ile değil: bu bilgiler onlarla birlikle paylaşılarak ve yorumlanılarak onların kendilerini daha tutarlı ve gerçekçi bir biçimde tanımalarına yardım etmek amacı ile kullanılmalıdır.

7. Okullarda öğrenciler hakkında çeşitli teknik ve araçlarla parça parça toplanan bilgiler bir bütünlük içinde sınıflandırılmalı, özetlenmeli; öğrencilerle paylaşmak ve gerektiğinde diğer ilgililere sunmak üzere dosyalanmalıdır. Öğrenciler hakkında toplanan bilgilerin bir kısmı ise sadece kendileri ile paylaşılabilecek nitelikteki özel ve gizil olan kişisel bilgilerdir. Hangi bilgilerin genel, hangi bilgilerin özel ve gizil bilgi sayılacağı her zaman pek açık değildir. Bu, bir ölçüde, uzmanların mesleki etik (ahlak) anlayışına, bir ölçüde ise bireyin anlayış ve iznine bağlıdır. Genel olarak psikolojik danışma ve rehberlikte, sonradan başkaları tarafından elde edildiğinde ya da öğrenildiğinde bireyin mutluluğunu ve gelişimini olumsuz yönde etkileyebilecek nitelikteki her bilgi özel ve gizli bilgi sayılır. İşte danışmanların sadece bireyin kendisi ile paylaşılabilecek nitelikteki bu özel ve gizli olan kişisel bilgileri diğer genel bilgilerden ayırmaları; sınıflama, özetleme, dosyalama ve saklama bakımlarından bu tür bilgiler için gerekli titizliği göstermeleri beklenir.

8. Okullarda öğrenciler hakkında toplanan özel ve gizli olmayan genel bilgilerden öğrenciler yanı sıra öğretmenlerin, yöneticilerin ve hatta velilerin de yararlanması sağlanır. Bu bilgiler başkalarının yararlanabileceği bir biçimde sınıflanmalı, özetlenmeli ve dosyalanmalıdır. Bu amaçla okullarda öğrenci tanıma fişleri ve toplu dosyalar tutulur. Öğretmenler ve yöneticiler toplu dosyalarda yer alan genel bilgilerden doğrudan doğruya yararlanabilirler. Hatta, velilerde bir ölçüde bu dosyalardan yararlanabilirler. Bunun için, okullarda toplu dosyalar genellikle bir memurun ya da sekreterin korumasında herkesin erişebileceği yerlerde bulundurulur. Ancak, öğrenciler hakkında toplanan genel bilgilerden daha yeterli bir düzeyde yararlanılabilmesi için, bu bilgilerin belirli yaklaşım biçimleri içinde öğretmenlere, yöneticilere ve özellikle velilere uzmanlar tarafından açıklanması ve yorumlanması önemli yararlar sağlar. Ayrıca, bu yaklaşım ile yönetici, öğretmen ve velilerde psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine ters  düşebilecek bazı olumsuz anlayışların ve yanlış yorumların meydana gelmesi de önlenebilir.

9. Bireyleri tanıma hizmetleri sürdürülürken mesleki etik kurallara mutlaka uyulmalıdır. Özellikle gizli bilgilerin kaydedilip saklanmasında, psikolojik ölçme araçlarının uygun koşullarda uygulanıp puanlamasında, bireylerle ilgili bilgilerin gerektiğinde başkaları ile paylaşılmasında, yönetim ve disiplin işlemleri ve birimleri ile dengeli bir ilişkinin kurulmasında etik kurallara daha da önem verilerek bu kurallara uygun hareket edilmesi gerekir. Tanıma hizmetlerinde bireylerin bütün yönleri ile tanınması bir ilke olarak benimsenmelidir. Bir bütünlük içinde birey hakkında her yönden bilgi toplanması amaç olmalıdır. Buna göre, tanıma hizmetleri mevcut olanaklar ölçüsünde, alabildiğince geniş tutulmalıdır.

      Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri

      Üst öğrenim kurumları hakkında, okulun programı hakkında ve meslekler hakkında elde edilen bilgilerin öğrencilere, velilere sunumudur.

      Bilgi toplama ve yayma hizmetlerinin esas amacı okullarda öğrencilerin eğitsel vb mesleki alanlarda kendilerine en uygun ve gerçekçi seçimleri yaparak onların eğitsel ve mesleki yönelmelerine yardımcı olmaktır. Bu amaca erişmek için bilgi toplama ve yayma hizmetlerinde öğrencilerin ihtiyaç duyabilecekleri her tur eğitsel ve mesleki bilgiyi toplamak: bu bilgileri sınıflayıp özetleyerek en uygun biçimde düzene koymak; bu bilgileri yine en uygun yaklaşımlar içinde öğrencilerle paylaşarak onların eğitsel ve mesleki yönelmelerine yardım etmek gerekir.

      Bunların yapılması için, kuşkusuz eğitsel ve mesleki bilgilerin yanı sıra kişisel bilgilerin de çok önemli ve gerekli olduğu; hatta öğrenciler hakkında yeterli kişisel bilgi toplamadan onları eğitsel ve mesleki bilgilerden yararlandırma olanağının bulunmadığı açıktır.

      Bilgilerin Toplanması

      Bilgi toplama ve yayma hizmetlerinin etkililiği her şeyden önce öğrencilerin ihtiyaç duyabilecekleri eğitsel ve mesleki bilgilerin toplanıp el altında bulundurulmasına bağlıdır. Bunun için. öğrencilerin çeşitli alanlara yönelmelerinde ihtiyaç duyabilecekleri her türlü eğitsel ve mesleki bilginin toplanması gerekir.

      Bilgi toplama ve yayma hizmetlerinde öğrencilere verilmek üzere toplanacak bilgilerin önemli bir kısmı doğrudan doğruya okul içinde çeşitli programlar, bunların alt programları; kurslar, sosyal, kültürel ve eğitsel çalışmalar, programlar arası yatay ve dikey geçişler; sorunlu ve seçmeli durumlar hakkındaki bilgilerdir. Okullarda uygulanan eğitim programları her yıl öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarına göre seçebilecekleri ve yönelebilecekleri durumlar ve etkinlikler de artmakta ve bunlar karmaşık bir hale gelmektedir. İşte okul içinde öğrencilere açık olan tüm fırsat ve olanaklar hakkındaki tanıtıcı bilgileri toplayıp zamanında öğrencilerle paylaşmanın onların eğitsel ve mesleki gelişimleri bakımından büyük önemi bulunmaktadır.

      Okul dışından eğitsel ve mesleki bilgilerin toplanmasında başvurulabilecek bilgi toplama yollarından bazıları şöylece sıralanabilir:

1-Yazışma yoluyla doğrudan doğruya ilgili okul ve kurumlardan yazılı dokümanlar isteme.

2-Yayınevleri, kamu kuruluşları, endüstriyel kurumlar ve diğer özel kuruluşların tanıtıcı broşürlerinden yararlanma.

3-İlgili gazete ve dergi sayfalarını toplama.

4-Burs, kredi, yarışma sınavı ve açık işlerle ilgili çeşitli ilanlardan yararlanma.

5-Radyo ve televizyon programlarından yararlanma.

6-Kalkınma planı, Resmi Gazete ve Tebliğler Dergisi gibi resmi dokümanları inceleme ve yönetmelik, genelge, karar ve yeni düzenlemelerden yararlanma.

7-İş yerleri ve çevredeki çeşitli kurumları ziyaret ederek bilgi toplama.

8-Çevrede yapılan çeşitli incelemelerden ve istatistiksel bilgilerden yararlanma.

9-Çevredeki diğer ilgili kişilerden yararlanma.

      İzleme ve Değerlendirme Hizmetleri

      Psikolojik danışma ve rehberlikte izleme hizmetleri; çeşitli okul içi programlara, eğitsel kol ve sosyal etkinliklere, başka okullara geçici işlere, okulu bitirerek sürekli iş ve mesleklere yerleştirilen öğrenciler ile, psikolojik danışma yardımı alan öğrencilerin bulundukları ortamlarda uyum ve gelişim durumları hakkında sürekli bilgi edinmek için yapılan çalışmaları içerir.

      İzleme hizmetlerinin en önemli yanlarından biri okuldaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin ne ölçüde etkili olduğu, hatta genel olarak okul programlarının yeterli veya yetersiz yanları hakkında değerlendirmeye yönelik bilgiler sağlamasıdır.

      Psikolojik danışma ve rehberlikte izleme hizmetleri tüm okullar ve öğretim kademeleri için gerekli olup, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin ayrılmaz bir parçası olarak benimsenmelidir.

      İzleme hizmetleri, bir süreklilik içinde okulu bitirenleri de kapsayacağından, diğer psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine oranla yerine getirilmesi daha zor olan hizmetlerdir.

      Müşavirlik (Konsültasyon) Hizmetleri

      Okuldaki rehberlik uzmanının, öğretmen ve yöneticilerin ortak bir rehberlik anlayışı kazanmaları, bu alanlardaki bilgi ve becerilerini artırmaları için onlara yardımcı olmasıdır.

      Psikolojik danışma ve rehberlikte müşavirlik hizmetlerinin amacı, okuldaki yönetici öğretmenlerin daha yeterli ve ortak bir rehberlik anlayışına sahip olmasını ve böylece okuldaki çalışmalarda bu anlayışın esas alınmasını ve tüm olanakların bu anlayışa uygun bir biçimde kullanılmasını sağlamaktır. Buna göre müşavirlik hizmetleri doğrudan doğruya öğrencilere dönük olmayan, ancak öğrencilere verilen psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin etkililiğini artırmaya yardım eden hizmetlerdir. Bu hizmetler psikolojik danışma ve rehberlikte "konsültasyon hizmetleri" olarak da bilinmektedir.

      Uzman personelin bir yandan okuldaki öğrencilere psikolojik danışma ve rehberlik yardımı verirken, öte yandan birlikte çalıştıkları yönetici ve öğretmenlere de yeterli ve ortak bir rehberlik anlayışı kazandırmaya çaba göstermeleri gerekir.

      Ülkemizde okullarda rehberlik ve psikolojik danışma anlayış ve uygulamalarının çok uzun geçmişi ve geleneği bulunmadığından, müşavirlik hizmetlerine duyulan ihtiyaç daha fazladır.

      Okullarda müşavirlik hizmetleri içinde sayılabilecek çalışmalardan bazıları şöylece sıralanabilir;

1-Sınıfların öğrenme ve psikolojik sağlığa daha uygun ortamlar haline getirilmesi için öğretmenlerle yardımlaşma.

2-Öğretmenlerden beklenen sınıf içi rehberlik uygulamalarında öğretmenlerle yardımlaşma.

3-Öğrencilerini daha çok tanımak isteyen bu amaçla bazı psikolojik danışma ve rehberlik araçları geliştirip uygulamak isteyen öğretmenlerle yardımlaşma.

4-Öğrenme ve çalışma güçlükleri, özel ihtiyaçları ve problemleri olan öğrencilerini tanımak ve bunlara yardım etmek isteyen öğretmenlerle işbirliği yapma.

5-Eğitsel kol çalışmalarını programlama ve sürdürmede kol sorumlusu öğretmenlerle yardımlaşma.

6-Sınıf öğretmenleri ile işbirliği yapma.

7-Okulda rehberlik saatlerinde uygulanacak rehberlik programını hazırlamada ve uygulamada yönetici, sınıf öğretmeni ve diğer öğretmenlerle yardımlaşma.

8-Okulda düzenlenecek çeşitli toplantılarda okuldaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri hakkında tanıtıcı bilgiler verme ve bu hizmetlerden yararlanma yollarını açıklama.

9-Okuldaki tüm olanakların psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine daha uygun olarak kullanılmasında okul müdürü ve diğer yöneticilerle anlayış ve işbirliği sağlama.

10-Okul eğitim programının ve günlük çalışma planlarının öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve gelişmelerine daha uygun hale getirilmesi için müdür ve diğer yöneticilerle yardımlaşma.

11-Okul içindeki ve çevredeki yerel eğitim programı geliştirme çalışmalarına yardım etme.

12- Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri ile ilgili genel açıklama, bülten, araştırma ve inceleme raporu, değerlendirme raporu istatistiksel bilgi ve grafik gibi dokümanları hazırlama ve bunları uygun yaklaşımlar içinde yönetici ve öğretmenlerle paylaşma.

13-Psikolojik danışma ve rehberlik ile ilgili elde bulunan kitap, dergi ve benzeri yazılı dokümanları incelemek ve okumak üzere yönetici, öğretmen ve diğer ilgili personelin yararına sunma, v.b.

      Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri

      Her bilimsel çalışma alanında olduğu gibi, psikolojik danışma ve rehberlik alanında da araştırma hizmetleri günümüzde büyük bir önem taşımaktadır. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin çevresel olanak ve koşullar ile, bireylerin ilgi, ihtiyaç ve özelliklerine göre düzenlenebilmesi öncelikle araştırma yapmayı gerektirir. Hizmetlerin gerçekçi ve etkili olup olmadığı hakkında yine araştırmaya dayalı bazı sayısal bilgiler ve kanıtlar bulunmadan hiçbir değerlendirme yapılamaz.

      Okullardaki psikolojik danışma ve rehberlik uygulamaları içinde düşünülebilecek araştırma ve değerlendirme konularından bazıları şöylece sıralanabilir:

1-Öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik yardımlarına duydukları ihtiyacın belirlenmesi.

2-Öğrenci başarısını etkileyen çeşitli etmenlerin incelenmesi.

3-Öğrencinin belli başlı öğrenme güçlüklerinin ortaya çıkarılması.

4-Öğrencilerin yetenekleri ile başarı durumlarının karşılaştırılması.

5-Öğrencilerin çeşitli problemlerinin incelenmesi.

6-Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri ile öğrencilerde meydana gelen davranış değişmelerinin belirlenmesi.

7-Öğrenciler arasındaki sosyal ilişkilerin ortaya çıkarılması.

8-Öğrencilerin belli başlı uyum güçlüklerinin incelenmesi.

9-Okulun öğrenci özelliklerinin belirlenmesi.

10-Öğrencilerin mesleki ilgi ve tercihlerinin incelenmesi.

11-Çeşitli psikolojik ölçme araçlarını geliştirme ve bunlar üzerinde geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılması.

12-Bireysel  ve grupla  psikolojik danışma hizmetlerinin karşılaştırmalı olarak etkililiğinin ortaya konulması.

13-Sınıf içi rehberlik çalışmalarının değerlendirilmesi.

14-Psikolojik danışma ve rehberlik programında yer alan her grup hizmetin etkililiğinin değerlendirilmesi.

15-Öğrencilerle okul rehberlik ve psikolojik danışma merkezi (servisi) arasındaki ilişkilerin incelenmesi.

16-Öğrencilerin, öğretmenlerin, yöneticilerin ve velilerin psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinden beklentilerinin araştırılması.

17-Yönetici, öğretmen ve velilerin sahip oldukları rehberlik anlayışının belirlenmesi.

18-Yönetici ve öğretmenlerin rehberlik ve psikolojik danışma ile ilgili görev anlayışlarının ortaya konulması.

19-Psikolojik   danışma ve rehberlik hizmetlerinde yetersizlikler ve bu yetersizliklerin kaynaklarının araştırılması.

20-Mezunların yöneldiği belli başlı okul, iş ve meslek alanlarının araştırılması, v.b.

      REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANIN İLKELERİ

      Bir hizmet bireye götürülürken belli başlı temel ilkeler içerisinde verilmelidir. Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetinde insan faktörü temel olduğu için aşağıda vereceğimiz ilkelerin önemi daha da artmaktadır.

1- Her birey seçme özgürlüğüne sahiptir

Değişen dünya değişen, seçenekler sunmaktadır. Birey kendi hayatı hakkında karar verme özgürlüğüne sahiptir. Karar verebilmesi içinde yeteneklerini, kapasitesini tanıyıp, çevresindeki olanakları bilmesi gerekir. Rehberlik ve psikolojik danışmanın görevi bireyin seçme özgürlüğünü kullanabilmesi için seçenekleri algılayabilmesine ve doğru tercihler yapmasına yardımcı olmaya çalışmaktır.

2- İnsan saygıya değer bir varlıktır

Rehberliğin temelinde, insan hak ve sorumlulukları ile yakından ilgili demokratik ve insancıl bir anlayış vardır. Saygı bir başkasını değerli bir varlık olarak algılamak, onun ihtiyaçlarına karşı duyarlı olmak demektir. (Kuzgun, 1992;s.29)

Danışman ve öğretmenlerin saygı göstergesi öğrencileri ilgi ile dinleyerek onların ihtiyaçlarını anlamaya çalışmak, gerekli gördüğü bilgi ve desteği vermek ve öğrencinin yaşadığı sorunlarını yine kendilerinin çözmelerine yardımcı olmaya çalışmaktır.

3- Rehberlik hizmetlerinden yararlanmak isteğe bağlıdır

Rehberlik ve psikolojik danışmanın hedefi bireyin iç dünyası ve ihtiyaçlarını anlamak ve bireyin yaşadığı sorunlarını kendinin çözmesine yardımcı olmaktır. Bu nedenle bireyin bu yardımı almada gönüllü ve istekli olması gerekmektedir. Hiç kimseye zorla yardım edilemez. Fakat bazı durumlarda öğretmen öğrenciyi rehberlik servisine gönderebilir ya da öğretmenler sınıf içi rehberlik saatlerinde grup faaliyetleri düzenleyebilirler ve buna bütün öğrencilerin katılması gerekir. Her iki durumda da yapılması gereken yapılacak yardım ya da faaliyette öğrencinin isteğini uyandırmak için ortam hazırlamaktır.

4- Rehberlik hayat boyu yararlanılabilecek bir hizmettir

Bireyin gelişimi ve özü gerçekleştirme bir hayat boyu sürdüğüne göre rehberlikte sürekli olmalıdır. Rehberlik sadece problemli durumlarda ya da meslek seçiminde vardır denilirse rehberliğin alanı çok kısıtlanmış olur. Fakat şunun da yanlış anlaşılmaması gerekir ki bireyin her sorununda rehber öğretmene gitmelidir anlayışı da bireyin bağımlı bir kişilik geliştirmesine neden olur. Kendi başına baş edemediği durumlarda bu servislerden yardım almalıdır.

5- Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde gizlilik esastır

Rehberlik ve psikolojik danışma hizmeti verilirken bireyin mahremiyetine saygı duyulmalı ve bireyin izni olmadan hiçbir sırrı dışarıya taşınmamalıdır. Eğer bu ilke uygulanmaz ise danışanların danışmana karşı güveni yok olur ve süreç biter Ayrıca en önemlisi de en temel ilkelerden olan bireye saygı ortadan kalkmış olur.

6- Rehberlik tüm öğrencilere açık bir hizmettir

İnsan bir ömür boyu gelişme ve değişme yaşadığına göre ve farklı evrelerde farklı sorunlarla karşılaştığı için her an rehberlik ve psikolojik danışma hizmetinden yararlanabilir. Bu hizmetten sadece normalden ayrılanlar, özürlü ya da uyumsuz bireylerin yararlandığını düşünmek Rehberlik ve Psikolojik Danışmanın alanını daraltmaktadır. Çünkü normal diye adlandırdığımız bireylerde belli dönemleri daha etkili geçirebilmek için de bu hizmetlerden yararlanabilir.

7- Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri ilgililerin işbirliği ile yürütülmelidir

Rehberlik uygulamalarında öğrenci ile ilgili herkesin ortak bir anlayış ve işbirliği içinde çalışması gereklidir. Rehberlik ve Psikolojik danışma hizmeti sadece uzman kişilerle etkili bir şekilde yürütülemez. Okul yöneticilerinin, öğretmenlerin ve hatta velilerin ortak bir amacı gerçekleştirmek için uzman kişinin önderliğinde işbirliği yapmaları gerekir. Bu sayede öğretmenler derslerini daha rahat bir ortamda işleyebilir, yöneticiler öğrencilerle daha iyi iletişim kurabilir, ana-babalarda çocuklarını daha iyi anlayarak onlara yaklaşımlarını daha iyi ayarlayabilirler

8- Rehberlik ve Psikolojik Danışma hizmetlerinde bireysel farklara saygı esastır

Her birey kendine özgü bir varlıktır; ilgi, yetenek, değer ve tutumları ile başkalarından farklılık gösterir. Farklı ortamlarda yetişmiş bireylerin ihtiyaçları da farklıdır. Bireysel farklara göre hazırlanmış programlarda çeşitlilik ve öğrencilere seçme özgürlüğü sağlayan bir eğitim verimi artırabilir. Rehberlikte de verilecek hizmet bireysel ihtiyaçlara göre ayarlanmalıdır ki etkili olabilsin.

9- Rehberlik ve Psikolojik Danışma hizmetleri hem bireye hem de topluma karşı sorumludur

Birey danışmana bireysel ihtiyaçları ile toplumun ihtiyaçları arasında uyuşmazlık problemiyle geldiğinde danışman bireyi toplum kurallarına uymaya zorlamadığı gibi topluma rağmen isteklerini gerçekleştirebileceğini toplumsal yasak ve kuralların yanlış ya da gereksiz olduğunu söyleyerek toplum ile bireyi karşı karşıya getiremez. Psikolojik danışmanın amacı bireyin, topluma körü körüne uyum göstermek yerine, dinamik bir uyum gösterebilmesi için gerekli duyarlılığı ve beceriyi kazanmasına yardımcı olmaktır.

10- Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır

Rehberlik uygulamaları her okulun amaç ve ihtiyaçlarına uygun alanlarda yoğunlaştırılmalıdır. Uygun bir okul rehberlik programı, çevre koşulları ve özellikleri ile öğrenci nitelikleri ve ihtiyaçlarının düzenli ve sistemli olarak değerlendirilmesi temeline dayandırılmalıdır.  Okulun etkili bir öğretim programı, etkili bir rehberlik programını gerektirir. Öğretim ve rehberlik hizmetleri karşılıklı olarak birbirine bağımlıdır.

Rehberlik eğitimden ayrı fakat eğitim için yürütülen bir hizmettir. Bu nedenle danışmanların eğitim öğretim sürecini ve okul işleyişini bilmeleri yaptıkları görevde daha etkili olmalarına yardımcı olacaktır.(Kuzgun -1992,s.29, 30, 31, 32)

      REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANIN SINIRLILIKLARI

      Rehberlik ve psikolojik danışma, "her derde deva" bir hizmet değil, sınırlılıkları olan bir hizmetler bütünüdür. Bireyin tanınması ancak bu hizmetlerden yararlanmak isteyen kişinin kendisi, anne babası, öğretmeni, yöneticisi ile anlayış ve işbirliği yapabildiği ölçüde gerçekleştirilebilmektedir.

      Rehberlik uzmanından beklenen; bu hizmetlerden yararlanmak isteyen kişiye gerçekleri, sorunları anlatarak çevresi konusunda bilinçlenmesini sağlamaktır. Böylece birey kendi güçlerini kullanarak sorunlarını çözebilecek ve kendini gerçekleştirebilecek duruma gelecektir. Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleriyle sağlanmak istenen başarı budur. Bundan sonraki başarıyı kişinin olanakları, kararı, girişim gücü ve çabası belirleyecektir. Onun için okulda rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin verilmesiyle, öğrencilerin tüm sorunlarının ortadan kaldırılacağı sanılmamaktadır. Ayrıca, rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinden, kısa sürede sonuç alınamadığı da bilinmektedir.  

      Bir Rehberlik Servisinin Başlıca Görevleri Şunlardır.

      Bireyi (Öğrenciyi tanıma) Tanıma

      Bir kimseye yardımcı olabilmek için, her şeyden önce, onun ne istediğini, neler beklediğini ve neler yapabileceğini bilmek gerekir. Bir okul ortamında, ortaya çıkabilecek sorunlar genellikle öğrenme süreci ile ilgili olduğundan, öğrencinin öğrenme gücünü, eğitime verdiği önemi ve çeşitli konulara karşı ilgisini bilmek gerekir. Ayrıca, ana-babası, öğretmenleri ve arkadaşları ile iyi bir iletişim kurabilme, geleceği planlayabilme gibi konularda yardımcı olabilmek, bireyin değerlerini ve diğer kişilik özelliklerini de bilmeyi gerektirir. Bireyi tanıma çalışmaları, gözlem, test gibi, bireyi dıştan değerlendirici ve görüşme, psikolojik danışma, envanter, otobiyografi gibi, onu kendi algıladığı şekli ile tanıtıcı verilerin çözümlenmesi, sentezi ve sonuçların bireye iletilmesi ile ilgili işlemleri içerir. Birey hakkında toplanan bilgilerin dosyasına işlenmesi ve gizliliğinin koruması da bu servisin işlevleri arasındadır.

      Bireyi tanıma çalışmalarının asıl amacı, bireyin kendisini tanımasına yardımcı olmaktır. Kuşkusuz, danışmanların ve öğretmenlerin de bireyi yakından tanımaları gereklidir Ama bu çalışmaların asıl amacı bireyin kendine ilişkin algı ve değerlendirmelerinin daha zengin ve gerekli bir hale gelmesine katkıda bulunmaktır.

      Bilgi verme

      Rehberliğin bu işlevi, öğrencilere kendilerini geliştirebilecekleri olanaklardan haber1i kılmaktır. Eğitim, iş olanakları ve meslekler hakkında öğrencilere güncel ve doğru bilgi vermek yanında, disiplin ve görgü kuralları, cinsel gelişim, verimli çalışma yöntemleri gibi konularda onları aydınlatmak, bilgi verme servisinin işlevleri arasındadır. Bazı yazarlar bireyi tanıma servisinin ölçme sonuçlarını bireye iletme hizmetini de bu kategoriye koymaktadırlar (Shertzer ve Stone,197 1). Gerçekten, eğer bireyi tanımada sadece gözem ve test gibi dış teknikler kullanılıyor ve sonuçlar bireye uygun olmayan bir tutum ve yöntemle iletiliyorsa, bu durumda ölçme ve değerlendirme sonuçları kişinin dışında oluşmuş veriler sayılacaktır. Kişi bu yolla, başkasının gözünde nasıl göründüğünü öğrenmiş, yani kendisi hakkında "bilgi edinmiş" olmaktadır. O zaman test sonuçlarını bildirme işleminde bilgi verme servisinin işlevleri arasında sayılması doğaldır. Ancak, bireyi dıştan değerlendirilmesine karşı çıkan yazarlar kişinin benlik tasarımını anlamaya olanak verecek tekniklere daha çok yer verilmesi gerektiğini savunmaktadırlar (Patterson,1971). Bu da aşağıda açıklanacak olan psikolojik danışma tekniğini gerekli kılmaktadır.

      Bireyi tanıma servisinin çalışmaları ile sağlanan bilgiler, bireyin benlik tasarımına kavramalaştırır ve davranışa dönüştürülmesi halinde bir anlam taşır. İnsanlar, benlik tasarılarına uymayan bir ölçme ya da gözlem sonucunu ne kadar güvenilir ve geçerli olursa olsun hemen benimsememekte, davranışlarını bu yeni gerçeği göz önüne alarak değiştirmemektedirler. Ölçme ve değerlendirme sonuçları kişinin benlik tasarımına ne kadar ters düşüyorsa ve benlik tasarımı ne kadar katı ise reddetme o kadar kesin olmaktadır. Böyle durumlarda psikolojik danışmaya ihtiyaç vardır. Psikolojik danışma, kişinin savunucu tutumunu bırakması yeni yaşantılara acık hale gelmesi için var olan yardımdır. Psikolojik danışma sırasında danışman´ın yaratacağı geliştirici atmosferde kişi kendini doğru bir biçimde algılamaya başlayacak, bu gelişme, onun çevreyi doğru bir biçimde algılamasına yol açacaktır. Böylece, bilgi verme servisi tarafından sağlanan bilgileri de doğru bir biçimde algılamaya açık hale gelecek, hatta bu konuda bilgi edinme çabalarına kendisi gelişmeye başlayacaktır.

      Psikolojik danışma, çeşitli nedenlerle uyum sıkıntısı çeken, kendini yalnız hisseden, başarısız ve değersiz gören kimselere, sorunlarının kaynağını ve çözüm yollarını görmede yardımcı olur. Ancak bu hizmetten kendini tanımak ve anlamak isteyen herkes yararlanabilir.

      Öğrencilerin okulda niteliklerine uygun programlara, ders dışı etkinliklere, eğitici kollara yerleştirilmelerine, onların sürekli ya da yarım zamanlı iş bulmalarına yardımcı olmaktır.

      İzleme

      Rehberliğin izleme fonksiyonu, yapılan yardımların değerlendirilmesine ilişkin tüm çalışmaları kapsar. Programlara ya da mesleklere yerleşen bireylerin ne ölçüde uyum ve başarı gösterdiğini araştırmak, psikolojik danışma sırasında alınan kararın, seçilen davranış tarzının ne ölçüde etkili olduğunu saptamak bu servisin görevleri arasındadır.

 

   Baykan YARDIM                                        Uğur ÇAPULCUOĞLU

Psikolojik Danışman                                 Uzm. Psikolojik Danışman